Temat błonnika jest kontrowersyjny. Przez całe dziesięciolecia ogólnie uznanym dogmatem było, że błonnik (celuloza), niestrawna część pożywienia pochodzenia roślinnego, zapobiega rakowi jelita grubego. Istotnie wiele wyników badań epidemiologicznych wskazywało na to, że w grupach osób spożywających więcej błonnika częstość zachorowań na raka jelita grubego była niższa niż w grupach osób, które spożywały go mniej.
I nagle z pracy opublikowanej w prestiżowym czasopiśmie „New England Journal of Medicine” w roku 2000 wynikło, że błonnik wcale nie chroni przed rakiem jelita grubego. Wnioski te oparto na analizie wyników „Nurses’ Health Study”, wspomnianym już badaniu stanu zdrowia pielęgniarek: pielęgniarki, które spożywały duże ilości błonnika (około 25 gramów dziennie), nie były mniej zagrożone rakiem jelita grubego niż te, które spożywały go niewiele (około 10 gramów). Badacze stwierdzili, że stopień zagrożenia rakiem jelita grubego nie zależy od ilości błonnika w diecie.
Sprawa roli błonnika nie jest jednak przesądzona. Z nowych badań wynika, że być może dieta bogata w błonnik jednak chroni przed rakiem jelita grubego. Niezależne od siebie kliniczne badania (w Stanach Zjednoczonych „The Prostatę, Lung, Colo- rectal and Ovarian Cancer Screening Trial” i w Europie „The European Prospective Investigation into Cancer and Nutrition – EPIC”) wykazały związek między zawartością błonnika w diecie i zapadalnością na polipy gruczolakowate i raka jelita grubego. W badaniach amerykańskich stwierdzono, że u grupy spożywającej największą ilość błonnika (36 gramów dziennie) zagrożenie stanami przedrakowymi było o 26% niższe niż u grupy spożywającej mniej błonnika (12 gramów dziennie). W badaniach wykonanych w Europie (na bardzo dużej grupie osób) wykazano, że u grupy spożywającej dużo błonnika (35 gramów dziennie) zagrożenie rakiem jelita grubego było o 40% mniejsze niż u grupy spożywającej najmniej błonnika (15 gramów dziennie).
Co jest powodem tak rozbieżnych wyników? Nikt nie jest pewien. Być może źródła błonnika w różnych badaniach były różne. Bez wchodzenia w szczegóły, błonnik jest bardzo złożonym związkiem, zawierającym różne składniki. Błonnik obecny w owocach jest nieco inny niż ten znajdowany w ziarnach. Jedne rodzaje błonnika mogą lepiej chronić przed rakiem, inne gorzej. Zamiast rozszczepiać włos na czworo w debatach nad wartością naukową różnych badań klinicznych, lepiej po prostu stwierdzić, że błonnik poprawia sprawność trawienia. Stosując dietę zawierającą owoce, warzywa i produkty zbożowe z zawartością otrąb, zapewniamy organizmowi wszystkie niezbędne rodzaje błonnika.
Pomimo tych kontrowersji na temat błonnika, specjaliści zgadzają się co do jednego: Jedzenie pokarmów bogatych w błonnik pomaga zmniejszyć zagrożenie rakiem związane z kwasami żółciowymi. Pewne kwasy żółciowe mogą powodować podziały komórek w śluzówce jelita grubego, a to zjawisko z kolei może stymulować wzrost polipów i prowadzić do wytworzenia się guzów rakowych.
Niektóre postacie błonnika, szczególnie otręby pszenne, rozcieńczają te kwasy, blokują ich rakotwórcze właściwości i pomagają w wydalaniu ich z organizmu. Produkcję kwasów żółciowych można ograniczyć również w inny sposób. Jedzenie potraw o niskiej zawartości tłuszczu i cholesterolu zmniejsza produkcję kwasów żółciowych i nawet może obniżyć poziom cholesterolu. To samo można osiągnąć przez spożywanie produktów mlecznych o niskiej zawartości tłuszczu.
Błonnik ma również inne właściwości przeciwnowotworowe. Może aktywować geny supresji wzrostu nowotworowego, chroniące przed nienormalnymi podziałami komórek. Błonnik przyspiesza przechodzenie masy kałowej przez jelito grube, przez co skraca czas ekspozycji tego jelita na substancje rakotwórcze. Wreszcie błonnik trawiony jest przez przyjazne nam bakterie, co pomaga utrzymywać śluzówkę jelita w zdrowiu.
Właściwa podaż błonnika w diecie jest ważna dla naszego zdrowia jeszcze z innych powodów. Pomaga utrzymać właściwą masę ciała, kontrolować cukrzycę typu 2, chroni przed chorobami serca i zapobiega zaparciom, a zapewniając regularne wydalanie kału, przynosi ulgę w hemoroidach.