Gdy już substancje odżywcze zostały wchłonięte przez kosmki jelita cienkiego i przerobione w wątrobie, reszta, która pozosta­ła z naszej kanapki z tuńczykiem, popychana ruchem robacz­kowym, przechodzi do okrężnicy. Jest to umięśniona, dość sze­roka rura długości około półtora metra. Okrężnica łączy jelito cienkie z odbytnicą, z którą razem tworzy tak zwane jelito gru­be. Pozostałość naszego posiłku to nie strawione resztki, woda i wydzieliny jelita cienkiego.

Na samym początku okrężnicy znajduje się niewielki uchy­łek zwany jelitem ślepym, do którego na końcu dołączony jest wyrostek robaczkowy. Ta część przewodu pokarmowego położona jest w dolnym prawym kwadrancie jamy brzusznej. Anatomicznie okrężnicę możemy podzielić na cztery odcinki: wstępująca (prawa) część, część poprzeczna, która jak girlanda zwisa poziomo na wysokości pępka, i wreszcie część zstępują­ca (lewa) dochodząca do rejonu miednicy oraz ostatnia esica (okrężnica esowata), pofałdowana w kształcie litery S, leżąca w miednicy. Rak może się rozwinąć w każdym z odcinków okrężnicy, jak również w odbytnicy.

Ściany okrężnicy zbudowane są z trzech warstw. Wewnętrzna warstwa, zwana śluzówką, to gładka, cienka, pozbawiona kosmków błona. Komórki tej warstwy są stale odnawiane: stare ko­mórki są złuszczane do światła jelita, nowe wyrastają na ich miej­sce. Proces ten trwa od czterech do sześciu dni. Pod śluzówką jest warstwa podśluzówkowa – błona, która stanowi oparcie dla śluzówki. W warstwie tej wędrują białe komórki krwi (limfocyty, monocyty i neutrofile), które nie dopuszczają bakterii z okrężni- cy do krwiobiegu. Na tej ostatniej warstwie znajduje się warstwa mięśniowa (mięśniówka), której jelito zawdzięcza swoją ruchli­wość, i wreszcie na samym wierzchu rury znajduje się błona surowicza, która wzmacnia i ochrania ściany jelita.

Główną funkcją jelita grubego jest absorpcja wody i elektroli­tów, takich jak jony potasu i sodu z treści jelitowej, oraz ubijanie i formowanie tej treści w materiał, który nazywamy „kałem”, „stolcem” lub „odchodami”. Masa kałowa przesuwana jest od jelita ślepego w górę do części wstępującej okrężnicy, a następ­nie przez część poprzeczną przechodzi do części zstępującej. W miarę usuwania wody masa staje się coraz bardziej stała. Esica magazynuje kał, aż do chwili wydalenia go przez odbytnicę i od­byt, co zwykle następuje raz lub dwa razy dziennie.

Okrężnica jest siedliskiem olbrzymiej liczby bakterii. Często kojarzymy bakterie z czymś szkodliwym, co trzeba zwalczać i eli­minować. Czystość kojarzymy z wyeliminowaniem bakterii. Nie jest to całkowicie słuszne. Oczywiście w naszym otoczeniu ist­nieją bakterie szkodliwe (patogennej, wywołujące groźne nieraz choroby. Ale większość bakterii wokoło nas to bakterie pożytecz­ne, które pomagają nam w procesie trawienia. Uczeni przypusz­czają, że mitochondria – źródła energii wewnątrz komórek – były dawno temu bakteriami, które w procesie ewolucji dołączyły się do komórek i stworzyły struktury korzystne dla obydwu stron. Jednym z dowodów popierających tę teorię jest fakt, że kwasy deoksynukleinowe (DNA) mitochondrialne są bardziej zbliżo­ne swoją strukturą do DNA bakterii niż do DNA jąder komórko­wych człowieka. A zatem nie powinniśmy uważać wszystkich bakterii za wrogów, wiele z nich jest naszymi przyjaciółmi.

Ciekawy, a mało znany jest fakt, że liczba bakterii w naszym organizmie przekracza całkowitą liczbę komórek naszego ciała. W tym znaczeniu składamy się raczej z bakterii niż z ciała i komórek ludzkich!

Obecność normalnej flory bakteryjnej w przewodzie pokar­mowym jest pod wieloma względami bardzo korzystna. Po pierwsze, bakterie te pobudzają układ odpornościowy do produ­kowania większych ilości białych krwinek, które walczą z in­fekcjami. Po drugie, wytwarzają one barierę ochronną, utrud­niając bakteriom chorobotwórczym przyleganie do ściany jeli­ta grubego i inwazję do wnętrza organizmu. Po trzecie, produ­kują one kwas, który utrudnia rozmnażanie się szkodliwych drobnoustrojów, takich jak na przykład drożdże. Po czwarte, niektóre bakterie jelitowe syntetyzują witaminy z grupy B, nie­zbędne do prawidłowego działania naszego organizmu, a także witaminę K, konieczną do prawidłowego przebiegu procesu krzepnięcia krwi. Wreszcie bakterie te pomagają formować kał, który może być wydalony.

Obecność i działanie tych bakterii sprawia, że jelito grube jest ważnym organem układu odpornościowego. Normalna flora jeli­towa w pewnym sensie współpracuje z białymi komórkami krwi. Bez tych bakterii organizm nie działa normalnie i nie jest w sta­nie skutecznie walczyć z bakteriami chorobotwórczymi.

Cały układ trawienny również spełnia ważne funkcje odpor­nościowe: pokarm, który jemy, jest naszpikowany różnymi drobnoustrojami z otoczenia. Jelito cienkie, trawiąc i wchłania­jąc pokarm, musi jednocześnie zapobiegać wchłonięciu tych drobnoustrojów. Ponadto w układzie trawiennym istnieją me­chanizmy pozwalające na odróżnienie bakterii chorobotwór­czych od nieszkodliwych. Nieco później, omawiając dokład­niej aspekty raka jelita grubego, przekonamy się, jak ważną rolę w odporności organizmu gra układ trawienny, a w szczególno­ści jelito cienkie i okrężnica.