W wypadku stwierdzenia guza nowotworowego w. jelicie zajdzie potrzeba chirurgicznego usunięcia tego guza, najprawdopodobniej z częścią zaatakowanego jelita oraz najbliższymi węzłami chłonnymi. Patolog otrzyma do zbadania cały materiał wycięty podczas operacji. Sam zabieg chirurgiczny omówię w rozdziale dziewiątym, ale tutaj skupię się na badaniu patologicznym wyciętych tkanek i na raporcie podającym wyniki tego badania.
Raport opisuje wygląd samego guza, odcinka jelita, węzłów chłonnych i innych tkanek, które zostały usunięte podczas zabiegu.
Rodzaj i rozmiary tkanek usuniętych podczas zabiegu
Ta część raportu opisuje miejsce, z którego guz został usunięty, oraz opis tkanek, które zostały usunięte wraz z nim. Patolog poda również rozmiary guza.
Ukształtowanie guza
Guzy różnią się między sobą wyglądem. Niektóre nazywamy wrzodziejącymi, ponieważ w środku guza zauważamy kraterowaty ubytek – owrzodzenie. Inne guzy ze względu na charakter wzrostu nazywamy kalafiorowatymi (lub grzybiastymi).
Typ histologiczny
Wielkość i kształt guza ma mniejszy wpływ na szybkość jego wzrostu niż jego skład komórkowy. W następnej sekcji raportu patolog opisuje rodzaj komórek rakowych. Podobnie jak w wypadku złośliwych polipów będzie to gruczolakorak (adenocarcinoma). W grę może również wchodzić rak ograniczony [in situ) albo dysplazja komórkowa. Niektóre komórki guzów jelita grubego wydzielają dużo śluzu, co jest oznaką złośliwości. Również komórki zwane „sygnetowymi” są bardziej agresywne. Mają one wyraźną krawędź oraz zgrubienie w środku i przypominają kształtem sygnet.
Histologiczny stopień zróżnicowania
Podobnie jak przy opisie komórek polipa, komórki guza mogą być niezróżnicowane, średnio zróżnicowane lub dobrze zróżnicowane. Te ostatnie dają najlepsze rokowanie, podczas gdy niezróżnicowane komórki są najbardziej agresywne z tych trzech rodzajów.
Zajęcie naczyń limfatycznych
Komórki nowotworowe, które przedostały się do naczyń limfatycznych, uzyskały w ten sposób możliwość zajęcia węzłów chłonnych, a następnie innych narządów.
Zajęcie naczyń krwionośnych
Jeżeli komórki nowotworowe wniknęły do światła małych naczyń krwionośnych otaczających guz, mogą krwiobiegiem dostać się do innych narządów. Jeżeli lekarz podejrzewa, że nowotwór przedostał się do odległych narządów, może polecić przeprowadzenie innych badań diagnostycznych, takich jak tomografia komputerowa (CT), rezonans jądrowy magnetyczny (MRI) albo tomografia pozytronowa emisyjna (PET) dla potwierdzenia tych podejrzeń. Rozprzestrzenianie się nowotworu do innych narządów nazywamy przerzutami.
Granice
Krawędzie wyciętej tkanki są badane na obecność komórek nowotworowych. Jeżeli pomiędzy guzem a krawędzią wycinka jest pasmo normalnych komórek, oznacza to, że cały guz został wycięty.
Ta część raportu opisuje, jak bardzo guz wniknął w warstwy ściany jelita. Od inwazyjności guza zależy rokowanie, a także ewentualna konieczność późniejszej chemioterapii. Guz, którego wzrost ogranicza się do błony śluzowej ściany jelita, daje lepsze rokowanie i jest łatwiej wyleczalny niż guz, który przeniknął przez wszystkie warstwy ściany jelita. Guz, który ma małą inwazyjność, może nie wymagać chemioterapii. Im głębiej komórki guza wniknęły w ścianę jelita, tym większa obawa, że dostały się one również do naczyń chłonnych i wytworzyły przerzuty do innych narządów.
Stan węzłów chłonnych
W raporcie będzie odnotowane, czy węzły chłonne są „ujemne” czy „dodatnie”. Ujemne oznacza, że w tkankach węzła nie znaleziono komórek nowotworowych, dodatnie – że komórki nowotworowe przeniknęły do węzła. Z raportu można się będzie także dowiedzieć, gdzie zlokalizowane są węzły chłonne i ile z nich zostało zaatakowanych przez komórki nowotworowe.
Po chirurgicznym usunięciu guza, zbadaniu mikroskopowym usuniętych tkanek i przygotowaniu raportu patologicznego wyniki wszystkich badań zostaną zestawione, dzięki czemu lekarz będzie mógł określić stadium zaawansowania raka. Jest to bardzo ważne, ponieważ decyduje o odpowiednim leczeniu, możliwości wyleczenia i długoterminowym rokowaniu choroby.