Sądzimy, że większość nowotworów okrężnicy lub odbytnicy rozpoczyna się jako niezłośliwe (lekarze używają również określenia „łagodny”) polipy. W Stanach Zjednoczonych termin „polip” stał się powszechnie znany, gdy w latach osiemdziesiątych wykryto raka okrężnicy u prezydenta Ronalda Reagana. Wykrycie utajonej krwi w kale doprowadziło do wykrycia polipów, z których jeden okazał się złośliwy. Polipy są to kuliste lub przypominające grzyb twory wyrastające z wewnętrznej błony wyścielającej światło jelita. Czasami są one płaskie, a czasami uszypułowane, przypominające różyczki brokułu.
Wprawdzie większość polipów nie jest złośliwa, niektóre mogą rosnąć i w końcu przekształcić się w złośliwe guzy rakowe. Za procesy uzłośliwienia polipa są odpowiedzialne serie mutacji w komórkach polipa. Istnieje kilka różnych postaci polipów, ale wydaje się, że tylko jeden typ może przekształcić się w złośliwy guz. Ten typ polipa nazywamy gruczolakowatym.
Obecność polipa można właściwie stwierdzić tylko za pomocą wziernikowania (kolonoskopii), ponieważ zwykle polipy rosną zupełnie bezobjawowo. Duże polipy lub guzy złośliwe mogą powodować krwawienie, niedokrwistość lub nawet zablokowanie światła jelita (niedrożność). Te objawy jednak występują rzadko i najczęściej wtedy, gdy polip osiąga duże rozmiary lub jest złośliwy.
Rak jelita grubego nie tworzy się z dnia na dzień. Przypuszcza się, że gruczolakowaty polip potrzebuje od pięciu do piętnastu lat, aby zezłośliwieć. Może się to zdarzyć, jeżeli pozwolimy takiemu polipowi rosnąć przez dłuższy czas. Gdy dojdzie do zezłośliwienia, guz wrasta w głąb ściany jelita, a potem w sąsiednie narządy. Gdy komórki rakowate natrafią na naczynie limfatyczne lub na naczynie krwionośne, mogą tą drogą przenieść się do innych narządów ciała, takich jak wątroba, płuca lub mózg, gdzie tworzą przerzuty. Leczenie w tym stadium choroby jest już dużo trudniejsze.
Podsumowując: Prawie wszystkie nowotwory jelita grubego są skutkiem mutacji genów. Wiele mutacji prowadzących do powstania tych nowotworów to utrata lub osłabienie funkcji genów, które hamują powstawanie i rozwój raka albo kontrolują (ograniczają) podział normalnych komórek. Przeważa opinia, że czynniki środowiskowe wprawdzie nie wywołują bezpośrednio raka jelita grubego, ale mogą prowadzić do zmian (mutacji) genów lub aktywacji genów, które wzrost nowotworowy powodują. Innymi słowy, geny to lampy, które można zapalić przez naciśnięcie odpowiedniego włącznika, a czynniki środowiskowe są tymi właśnie włącznikami. Lecz nawet jeżeli ktoś odziedziczył „złe” geny po swoich rodzicach, może zmniejszyć ryzyko, poddając się częstym badaniom przesiewowym i prowadząc właściwy styl życia. Jest bardzo ważne, aby należycie zrozumieć, jakie są nasze osobiste, zależne od nas samych czynniki, które mogą zwiększyć lub zmniejszyć ryzyko zachorowania.