Około 75 do 80% nowotworów jelita grubego występuje u osób, które tego nowotworu nigdy w rodzinie nie miały. Ale u pozostałych 20 do 25% skłonność do tego raka może być przekazywana z pokolenia na pokolenie tak samo jak inne cechy dziedziczne, takie jak kolor oczu lub grupa krwi. W znacznie mniejszym odsetku przypadków (około 5%) pacjent dziedziczy nie skłonność do wystąpienia nowotworu, ale genetyczną cechę, która powoduje raka. Konsekwencją jednej z tych wad genetycznych jest dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego, a drugiej – dziedziczna polipowatość gruczołowa ta. Wprawdzie przypadki te są rzadkie, niemniej jednak są one bardzo groźne. Konieczne jest ich wczesne rozpoznanie i leczenie.
Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego (zespół Lyncha)
Jest to najczęstsza postać dziedzicznego raka jelita grubego. Stanowi on mniej niż 5% wszystkich przypadków tego nowotworu. Nazwa „niepolipowaty” jest nieco myląca, bo przecież rak i w tym wypadku rozwija się z polipa, ale została ona stworzona po to, aby chorobę tę odróżnić od innej postaci dziedzicznej: dziedzicznej polipowatości gruczołowatej, której cecha charakterystyczna to tysiące polipów w jelicie grubym.
Niepolipowa postać została po raz pierwszy opisana w roku 1966. Spowodowana jest mutacjami wielu genów, najczęściej (w 80%) są to geny hMSH2 i hMLHl, które kontrolują procesy kopiowania łańcuchów DNA. Nowa kopia DNA powstaje za każdym podziałem komórki, jednakże nie zawsze jest to kopia identyczna z oryginałem. Czasami zdarzają się błędy w procesie duplikacji łańcuchów DNA. W normalnych warunkach specjalne enzymy rozpoznają i naprawiają te błędy, działając podobnie do programu, który automatycznie sprawdza i poprawia błędy maszynowe, gdy piszemy jakiś tekst na komputerze. Lecz gdy geny odpowiedzialne za naprawę DNA ulegną mutacji – jest to tak zwana niestabilność mikrosatelitarna (ang. microsatellite instability) – wraz z gromadzeniem się błędów w budowie łańcuchów DNA rośnie niebezpieczeństwo powstania nowotworu. Wprawdzie niestabilność mikrosatelitarna jest charakterystyczną cechą dziedzicznego niepolipowatego raka jelita grubego, występuje ona również w 15% innych przypadków raka jelita grubego.
W dziedzicznym niepolipowatym raku jelita grubego potencjalnie rakowe polipy zaczynają rosnąć już nawet przed osiągnięciem 20 roku życia. Większość tych polipów występuje po prawej stronie okrężnicy. Zwykle u osób z tym defektem genetycznym złośliwy guz rozwija się już w wieku około 45 lat, podczas gdy u osób nieobciążonych genetycznie ten krytyczny wiek to 63 rok życia.
Pacjenci i członkowie rodziny pacjenta z tym defektem genetycznym są również zagrożeni wieloma innymi nowotworami: śluzówki macicy, jajników, przewodów żółciowych, trzustki, żołądka, jelita cienkiego, mózgu i dróg moczowych. Te wszystkie nowotwory są więc genetycznie powiązane z rakiem jelita grubego. Jeżeli zatem jakiś członek rodziny zachoruje w młodym wieku na jedną z tych chorób nowotworowych, może to oznaczać zwiększone zagrożenie rakiem jelita grubego dla pozostałych członków rodziny, u których w takim wypadku należy rozpocząć badania przesiewowe już w wieku lat 20 lub 30.
Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego jest rozpoznawany przeważnie na podstawie historii rodzinnej, biorąc pod uwagę wiele cech charakterystycznych. Cechy te znane są pod nazwą „zmodyfikowanych kryteriów amsterdamskich”. Kryteria te możemy łatwo zapamiętać jako „regułę 3-2-1:
♦ Przynajmniej trzech członków twojej rodziny chorowało na raka jelita grubego (lub związane z nim nowotwory) i jedna z tych osób jest w pierwszej linii spokrewniona z pozostałymi dwoma.
♦ Choroba wystąpiła w dwóch następujących po sobie pokoleniach.
♦ Przynajmniej jeden z tych chorych zachorował na raka jelita grubego przed ukończeniem 50 roku życia.
W wypadku rozpoznania jakiegokolwiek nowotworu, w którym podejrzewa się podłoże dziedziczne lub rodzinne (nawet jeżeli nie spełnia on powyższych kryteriów 3-2-1), zalecałbym zbadanie guza na niestabilność mikrosatelitarną. Badanie to jest stosunkowo nowym testem i twój lekarz może o tej możliwości nie wiedzieć. Jednakże jeżeli u pacjenta wykryje się niestabilność mikrosatelitarną, powinno się przeprowadzić badania. Gdy defekt zostanie zidentyfikowany, można będzie przebadać w tym kierunku również innych członków rodziny. Rozpoznanie dziedzicznego niepolipowatego raka jelita grubego u jednego członka rodziny może się przyczynić do uratowania życia innych młodych członków tej rodziny, którzy teraz będą wiedzieć, że muszą rozpocząć regularne badania endoskopowe jelita grubego wcześnie, już w wieku 20, 25 lat.