Około 75 do 80% nowotworów jelita grubego występuje u osób, które tego nowotworu nigdy w rodzinie nie miały. Ale u pozosta­łych 20 do 25% skłonność do tego raka może być przekazywa­na z pokolenia na pokolenie tak samo jak inne cechy dziedzicz­ne, takie jak kolor oczu lub grupa krwi. W znacznie mniejszym odsetku przypadków (około 5%) pacjent dziedziczy nie skłon­ność do wystąpienia nowotworu, ale genetyczną cechę, która powoduje raka. Konsekwencją jednej z tych wad genetycz­nych jest dziedziczny niepolipowaty rak jelita gru­bego, a drugiej – dziedziczna polipowatość gruczo­łowa ta. Wprawdzie przypadki te są rzadkie, niemniej jednak są one bardzo groźne. Konieczne jest ich wczesne rozpoznanie i leczenie.

Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego (zespół Lyncha)

Jest to najczęstsza postać dziedzicznego raka jelita grubego. Sta­nowi on mniej niż 5% wszystkich przypadków tego nowotwo­ru. Nazwa „niepolipowaty” jest nieco myląca, bo przecież rak i w tym wypadku rozwija się z polipa, ale została ona stworzo­na po to, aby chorobę tę odróżnić od innej postaci dziedzicznej: dziedzicznej polipowatości gruczołowatej, której cecha charak­terystyczna to tysiące polipów w jelicie grubym.

Niepolipowa postać została po raz pierwszy opisana w roku 1966. Spowodowana jest mutacjami wielu genów, najczęściej (w 80%) są to geny hMSH2 i hMLHl, które kontrolują procesy kopiowania łańcuchów DNA. Nowa kopia DNA powstaje za każdym podziałem komórki, jednakże nie zawsze jest to kopia identyczna z oryginałem. Czasami zdarzają się błędy w proce­sie duplikacji łańcuchów DNA. W normalnych warunkach spe­cjalne enzymy rozpoznają i naprawiają te błędy, działając po­dobnie do programu, który automatycznie sprawdza i popra­wia błędy maszynowe, gdy piszemy jakiś tekst na komputerze. Lecz gdy geny odpowiedzialne za naprawę DNA ulegną muta­cji – jest to tak zwana niestabilność mikrosatelitarna (ang. microsatellite instability) – wraz z gromadzeniem się błę­dów w budowie łańcuchów DNA rośnie niebezpieczeństwo po­wstania nowotworu. Wprawdzie niestabilność mikrosatelitar­na jest charakterystyczną cechą dziedzicznego niepolipowatego raka jelita grubego, występuje ona również w 15% innych przypadków raka jelita grubego.

W dziedzicznym niepolipowatym raku jelita grubego poten­cjalnie rakowe polipy zaczynają rosnąć już nawet przed osią­gnięciem 20 roku życia. Większość tych polipów występuje po prawej stronie okrężnicy. Zwykle u osób z tym defektem gene­tycznym złośliwy guz rozwija się już w wieku około 45 lat, pod­czas gdy u osób nieobciążonych genetycznie ten krytyczny wiek to 63 rok życia.

Pacjenci i członkowie rodziny pacjenta z tym defektem ge­netycznym są również zagrożeni wieloma innymi nowotwo­rami: śluzówki macicy, jajników, przewodów żółciowych, trzustki, żołądka, jelita cienkiego, mózgu i dróg moczowych. Te wszystkie nowotwory są więc genetycznie powiązane z ra­kiem jelita grubego. Jeżeli zatem jakiś członek rodziny zacho­ruje w młodym wieku na jedną z tych chorób nowotworo­wych, może to oznaczać zwiększone zagrożenie rakiem jelita grubego dla pozostałych członków rodziny, u których w takim wypadku należy rozpocząć badania przesiewowe już w wieku lat 20 lub 30.

Dziedziczny niepolipowaty rak jelita grubego jest rozpozna­wany przeważnie na podstawie historii rodzinnej, biorąc pod uwagę wiele cech charakterystycznych. Cechy te znane są pod nazwą „zmodyfikowanych kryteriów amsterdamskich”. Kryte­ria te możemy łatwo zapamiętać jako „regułę 3-2-1:

♦    Przynajmniej trzech członków twojej rodziny chorowało na raka jelita grubego (lub związane z nim nowotwory) i jedna z tych osób jest w pierwszej linii spokrewniona z pozostały­mi dwoma.

♦    Choroba wystąpiła w dwóch następujących po sobie poko­leniach.

♦    Przynajmniej jeden z tych chorych zachorował na raka jeli­ta grubego przed ukończeniem 50 roku życia.

W wypadku rozpoznania jakiegokolwiek nowotworu, w któ­rym podejrzewa się podłoże dziedziczne lub rodzinne (nawet jeżeli nie spełnia on powyższych kryteriów 3-2-1), zalecałbym zbadanie guza na niestabilność mikrosatelitarną. Badanie to jest stosunkowo nowym testem i twój lekarz może o tej możliwości nie wiedzieć. Jednakże jeżeli u pacjenta wykryje się niestabil­ność mikrosatelitarną, powinno się przeprowadzić badania. Gdy defekt zostanie zidentyfikowany, można będzie przebadać w tym kierunku również innych członków rodziny. Rozpoznanie dzie­dzicznego niepolipowatego raka jelita grubego u jednego człon­ka rodziny może się przyczynić do uratowania życia innych mło­dych członków tej rodziny, którzy teraz będą wiedzieć, że muszą rozpocząć regularne badania endoskopowe jelita grubego wcześ­nie, już w wieku 20, 25 lat.